ازدواج موقت؛ ضرورت‌ها و راهکارها

 سخنان «مصطفی پورمحمدی» وزیر کشور در همایش «هم‌اندیشی حجاب و اختیارات دولت اسلامی» که دهم خردادماه در قم برگزار شد، مبنی بر ترویج ازدواج موقت،‌ نگاه همگان را به این موضوع جلب کرد و بار دیگر موجی از سئوالات را درباره موضوع صیغه یا ازدواج موقت و چند و چون آن، نزد گروه‌های مختلف جامعه مطرح کرد.

نکاح در دین اسلام به دو صورت دائم و موقت انجام می‌شود که این دو شکل ازدواج در پاره‌ای از موارد همچون «توافق طرفین» و «تعیین مهریه» با هم یکی هستند و در برخی از موارد از جمله «نفقه» و «ارث» باهم اختلاف دارند.

بسیاری از کارشناسان، اشتغال،‌ مسکن، مشکلات اقتصادی و مهم‌تر از همه تغییر در الگوی زندگی و گسترش ایده‌های فردگرایانه را از مهم‌ترین دلایل افزایش سن ازدواج جوانان و حتی کاهش رغبت آنان به تشکیل خانواده ذکر کرده‌اند و اینگونه است که مشکلاتی از قبیل انچه در بالا گفته شد ازدواج را به معضلی اجتماعی تبدیل کرده است.

موانع ازدواج:

اشتغال،‌ مسکن، مشکلات اقتصادی و مهم‌تر از همه تغییر در الگوی زندگی و گسترش ایده‌های فردگرایانه

در فقه شیعه، ازدواج موقت از جمله مسایلی است که تحت شرایط خاص مجاز شمرده شده است؛ استناد قرآنی این گونه ازدواج به برخی از آیات قرآن از جمله آیه 24 سوره مبارکه نساء است که: «فما استمتعتم به منهن فاتوهن اجورهن فریضه و لا جناح علیکم فیما تراضیتم به من بعد الفریضه ان الله کان علیما حکیما؛ و زنانى را که به عقد موقت خود در آوردید، پاداش و مهریه واجب آنها را بپردازید، و اگر بعد از مهریه واجب، بر چیزى توافق کردید، بر شما باکى نیست که خداوند علیم و حکیم است.»

ابن‌عطیه درباره شرایط ازدواج موقت روایت می‌کند که «متعه نکاحی است که مرد، زن را با حضور دو شاهد و اجازه سرپرست او، براى مدتى معین، به زوجیت می‌گیرد با این شرط که از یکدیگر ارث نبرده، و مرد، مهریه را به زن بپردازد.»

در بسیاری از روایات منقول از امامان معصوم(ع) تأکید بر نکاح دائم است و ازدواج موقت برای پیشگیری از فساد و نفی ارتباط پنهانی، حفظ پاکدامنی و ارضای غریزه جنسی برای کسانی که امکان ازدواج دائم برای آنها مهیا نیست، در نظر گرفته شده است.

آگاهی از حدود و ثغور متعه، شناخت دقیق شرایط و چگونگی طرح آن از جمله نکات مهمی است که در سخنان پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) آمده است که از میان آنها می‌توان به صفحه 194 کتاب «لولا نهی عمر» تألیف «ابو محمدبن‌احمدبن‌علی» اشاره کرد که: « امام رضا(ع) در این‌باره می‌فرمایند: «متعه حلال نیست مگر بر کسی که شناخت دقیق نسبت به آن دارد و حرام است بر کسی که جاهل بر احکام و شرایط آن است.»

برخی‌ازسوالات‌مربوط‌‌‌‌به‌ازدواج‌موقت:

فقه پویای شیعه با توجه به شرایط و مصالح اجتماعی موجود چه راهکاری را به جامعه دیندار ایرانی پیشنهاد می‌کند؟ طرح جدی مقوله ازدواج موقت از سوی هر شخصیت حقیقی و حقوقی، کاری بخردانه خواهد بود؟

در صفحه 251 جلد 62 موسوعه‌الفقه، «متعه با دختران باکره و انعقاد ازدواج موقت برای مردانی که دارای همسر هستند و در شرایطی که این عمل باعث فساد و فضاحت شود مکروه اعلام شده است.»

نکاتی چون مقاومت‌های فرهنگی جامعه در برابر ازدواج موقت، فلسفه این نوع ازدواج، نگرانی زنان متاهل از چندهمسری شدن همسران‌شان، فرزندان حاصل از این ازدواج‌ها و از همه مهم‌تر تزلزل بنیان خانواده از جمله موضوعاتی است که باید به آنها پرداخت.

این دغدغه‌ها را به گونه‌ی دیگری نیز می‌توان مطرح کرد؛ آیا در شرایط فعلی جامعه‌‌ی ایرانی، و به‌ویژه بحران‌های گوناگونی که نهاد خانواده در ایران با آن دست به گریبان است، طرح جدی مقوله ازدواج موقت از سوی هر شخصیت حقیقی و حقوقی، مناسب خواهد بود؟ آیا توجیهاتی از قبیل مقدرو نبودن اقدام به ازدواج دایم، فرهنگ‌سازی در زمینه ازداواج موقت، راهگشای مسائل ازدواج دایم خواهد بود؟ آیا انگشت تأکید گذاشتن بر ازدواج موقت، روند سست شدن ارکان نهاد خانواده را تسریع نخواهد کرد؟ فقه پویای شیعه با توجه به شرایط و مصالح اجتماعی موجود چه راهکاری را به جامعه دیندار ایرانی پیشنهاد می‌کند؟آیا بار دیگر نیز مسئولان دولتی به جای چاره‌اندیشی‌های جدی، به فکر مسکن‌های موقتی‌اند؟

اینکه دکتر الهام، سخنگوی محترم دولت، سخنان پورمحمدی را نه سخنان ایشان در مقام مسئولیت وزارت کشور بلکه از جایگاه یک روحانی قلمداد و عنوان کرده‌اند نیز از نکات تعجب برانگیز است.

چرا در دهه‌های اخیر، همیشه بحث ازدواج موقت، کج دار و مریز و زیر پوستی ادامه حیات داده و ندیده گرفته شده‌، و هر گاه بحث جدی آن به میان آمده‌است، نوعی ترس و اضطراب همه را فرا گرفته است؟ چرا بحث از این مقوله را باید همیشه در هاله‌ای از ابهام و گنگی نگه داشت؟ آیا ازدو.اج موقت پیامد‌های اجتماعی نابهنجاری به دنبال ندارد؟ آیا دولت پیشاپیش به دنبال چاره‌اندیشی‌هایی در این زمینه نیست؟